[ad_1]
Xitayning lagérida hayatidin ayrilghan meshhur diniy alim muhemmed salih damollining wapati Uyghurlar arisida küchlük tesir qozghighanidi. U, alemdin ötkendin kéyin türkiye we ottura asiya elliridiki Uyghur jama’iti uni xatirilep türlük eslesh pa’aliyetlirini ötküzgenidi. Mana shundaq xatirileshlerning misali süpitide yéqinda enqerediki yawro-asiya yazghuchilar uyushmisi tarmiqidiki “Ben’gü” neshriyati teripidin muhemmed salih damolla we uning hayati bayan qilin’ghan mexsus türkche kitab neshr qilindi.
105 Bet we töt bölümdin terkib tapqan bu kitabta aldi bilen merhum tughulup ösken Uyghur élining qisqiche tarixi, diniy qurulmisi, islamiyet qobul qilinishtin burun we kéyinki Uyghur éli tarixi qatarliq mezmunlar bayan qilin’ghan. Kitabning ikkinchi bölümide merhumning qisqiche terjimihali, nesebi we u béshidin kechürgen barliq siyasiy weqeler bayan qilin’ghan.
Türkiye chanaqqel’e shehiridiki 18-may uniwérsitéti diniy ilimler kespi oqutquchisi doktor nur’exmet qurban ependi neshrge teyyarlighan kitabning üchinchi bölümide, merhum yazghan kitab, maqale, terjime qilghan kitab we maqalilirining tizimliki bérilgen.
Muhemmed salih damolla heqqide türkiye we bashqa ellerdimu bir qanche parche maqaliler élan qilin’ghan, bolupmu uning siyasiy teqdiri xelq’araliq kishilik hoquq teshkilatlirining diqqitidin orun alghanidi. Uyghurlar arisida “Qur’ani kerim” ni tunji qétim Uyghurchigha terjime qilip, Uyghurlarni shadlandurghan muhemmed salih damollining tesiri nahayiti yüksektur. Türkiye istanbuldiki medeniyet uniwérsitéti diniy ilimler kespi oqutquchisi, doktor alimjan boghda ependi ziyaritimizni qobul qilip, muhemmed salih damollani yaxshi tonuydighanliqi, u özi ürümchidiki islam institutida oquwatqan mezgilde muhemmed salih damollining mezkur institutning mudiriliq wezipisini ötigenlikini, uning kelgüsini köreleydighan muhim alim ikenlikini bildürdi. U, mundaq dédi: “Muhemmed salih damolla xitayning bezi siyasetliridin paydilinip turup wetini, milliti we dini üchün zor xizmetlerni qilghan alimlardin biridur. U, béyjing islam institutini püttürgendin kéyin, qur’anning Uyghur tiligha terjime qilinishi, yene bezi diniy kitablarning Uyghur tiligha terjime qilinip islam dinining Uyghurlar arisida tarqilishigha zor töhpe qoshqan kishidur. 1987-Yili shinjang islam instituti échilghan chaghda menmu birinchi qarar oqughuchilardin idim. U, mezgilde muhemmed salih damolla sherqiy türkistanning her qaysi jayliridin diniy ölimalarni teklip qilip, ders bergüzgen idi. Némishqa bundaq qilisiz? dep sorighinimizda, bizge ‛her qaysinglar mektepni püttürüp nahiyelerge barghininglarda, ming alim bolup ketsenglarmu mushu ölimalar qolunglardin tutup xelqning ichige singdürmise, singip kirelmeysiler‚ dégen idi. U, kelgüsini yaxshi perez qilalaydighan, xelqini yaxshi chüshinidighan kishi idi. U, xitaygha qarshi bir ish qilmidi, xitay yolgha qoyghan siyasettin paydilinip, öz xelqi we milliti üchün xizmet qilsimu, xitay bu kishini türmige tashlap öltürdi. Xitayning bu siyasitini anglitish üchün bu kitab muhimdur”.
Alimjan boghda ependi muhemmed salih damollining Uyghurlar ichidiki chet’elde yaxshi tonulghan diniy alim ikenlikini, doktor nur’exmet qurban yazghan “Muhemmed salih damolla” namliq kitabning türkiyede neshr qilinishining zor ehmiyetke ige ikenlikini otturigha qoydi.
Kitab heqqide köz qarishini igilesh üchün dunya Uyghur qurultiyi mu’awin re’isi perhat muhemmet ependinimu ziyaret qilduq. U, muhemmed salih damollining jaza lagérigha solan’ghandin kéyin nezerbend astida wapat bolghanliqini, shunga uningmu hazirqi irqiy qirghinchiliq siyasitining qurbani ikenlikini, bu jehettin élip éytqandimu kitabning zor ehmiyetke ige ikenlikini bayan qildi.
Melumatlargha qarighanda, muhemmed salih damolla 1939-yili atushta dunyagha kelgen. 1965-Yilida béyjing islam institutini püttürgen. U, qur’ani kerimini Uyghur tiligha terjime qilghandin sirt, erebche-Uyghurche lughet tüzgen we uning köp sanda ilmiy maqalisi élan qilin’ghan. 2018-Yilining axirida jaza lagérida hayatidin ayrilip qalghan.
[ad_2]